Hacı Bektaş-ı Velî (1210–1270)

Ø                 Türk tasavvuf edebiyatının ünlü bir şairidir.

Ø                 İyi bir eğitim görmüş, Hoca Ahmet Yesevi’nin işaretiyle Anadolu’ya gelmiş, Kırşehir civarına yerleşmiştir. Burada çok sayıda derviş yetiştirmiş, Nevşehir’de vefat etmiştir.

Ø                 Anadolu’da kurulan ilk tarikat olan Babailik tarikatının mensubu iken Baba İshak’ın bir isyan sonucu öldürülmesinin ardından Babaileri kendi etrafında toplayarak Bektaşilik tarikatını kurmuştur.

Ø                 Hoşgörüyü, sevgiyi, içten inancı esas alan Bektaşilik tarikatı, edebi metinlerdeki karşılığını nefeslerde bulmuştur. Bektaşi şairler, çeşitli ayinlerde nefesler söyleyerek bu inancın en güzel verimlerini vermişlerdir.

Ø                 Bektaşilik’in hem ilk dönem Osmanlı padişahları hem ahilik teşkilatı hem de Osmanlı ordusunun temel askeri gücü olan Yeniçeriler üzerinde derin etkileri olmuştur.

Ø                 Tasavvufî konularını bölümler halinde işleyen Makalat adlı eseri ünlüdür.

Makalat:

Ø                 Makalat, Bektaşilik tarikatının kurucusu Hacı Bektaş-ı Velî’ye ait bir eserdir.

Ø                 Eserin aslı Arapçadır. Eserin manzum ve mensur Türkçe çevirileri günümüze kadar ulaşabilmiştir.

Ø                 Makalat, o dönemin tasavvuf anlayışını, ilahi aşkı ve bu aşkın verdiği coşkuyu anlatması bakımından önemlidir.

Ø                 Makalat, tasavvuf konularını bölümler halinde işler.

Ø                 Alevi-Bektaşi inancındaki dört kapı ve kırk makam Makalat'ın ana konusudur ve konu ile ilgili 135 ayetin Türkçe anlamı verilmiştir.

Ø                 Makalat; Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat gibi dört kapıdan, her kapının da on makamından bahseder.

Ø                 Makalat’ta tasavvuftan, kalp ahvalinden, zahit, arif ve muhiplerden bahsedilerek insan övülmekte, kendisine verilen nimetler dile getirilmektedir.

Ø                 Makalatın ilgi çeken en önemli hususu, düşüncelerin Kur’an ayetlerine ve Hz. Peygamber’in hadis-i şeriflerine dayandırılmış olmasıdır. Bazı bölümlerde konular sadece ayetler zikredilerek anlatılmaya çalışılmıştır.

Ø                 Didaktik bir eser olan Makalat, tasavvuf konularını işleyen makalelerden oluşmaktadır.

Ø                 Hacı Bektaş Veli, Makalat'ında İslam dininin genel hükümlerini Türklerin anlayabileceği bir yorumla işler.

Ø                 Sade, anlaşılır bil dil kullanılmıştır. Kısa cümlelerle yazılmıştır.

Ø                 Elde bulunan nüshalar genellikle manzumdur ve nazım birimi olarak beyit kullanılmıştır.